از طبیعت و تاریخ کهن تا زبان و آیین؛ کامیاران، خانهای زنده و ریشهدار
چشماندازی به فرهنگ
و زیستبوم «کامیاران»
کامیاران بوم، دریچهای است برای بازشناسی چهرهی پنهان اما پُر رمز و راز شهری که در دل کوهستانهای زاگرس آرمیده است؛ جایی که طبیعتی سرشار از زندگی با تاریخی کهن، آیینهایی مانا و زبانی ریشهدار گره خورده است.
این بخش از وبسایت، تلاشی است برای گردآوری و بازنمایی میراث ملموس و ناملموس کامیاران؛ از تاریخ باستانی و بافت فرهنگی گرفته تا موسیقی، جشنها، لباسهای سنتی، خوراکهای محلی، گویشهای بومی و مسیرهای طبیعتگردی ناشناخته.
در کنار معرفی جامع جاذبهها، اینجا بستری است برای روایتهای مردمی، مستندسازی زندهی فرهنگ محلی و دعوتی برای مشارکت همهی آنهایی که دل در گرو این شهر دارند.
قرن ۸ پیش از میلاد
«ایالت خارخار آشوری»
در این دوره، بخشهایی از منطقه کنونی کامیاران در اسناد امپراتوری آشور با نام «خارخار» ثبت شدهاند. خارخار به منظور کنترل شاهراههای زاگرس تأسیس شد.
مهمترین یادگار این دوران برای بازدیدکنندگان امروز، «کتیبه تنگیور» در دره زینانه در نزدیکی روستای تنگیور است؛ یک نقشبرجسته و کتیبه به خط میخی آشوری که مربوط به لشگرکشیهای سارگون دوم در حوالی ۷۰۶–۷۰۷ ق.م است.
این اثر باستانی که اکنون در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده، تنها هنر سنگی آشوری باقیمانده در این بخش از زاگرس و گواه حضور سیاسی و نظامی آشور در این منطقهست.
قرن ۲ پیش از میلاد
«بنچاق اورامان»
در سال ۱۳۰۵ خورشیدی، در یکی از غارهای درهی تنگیور، واقع در منطقه اورامان و در نزدیکی روستای پالنگان، کوزهای سفالی پر از ارزن کشف کردند که درون آن سه سند چرمی ارزشمند قرار داشت.
یکی از این اسناد، که به نام «بنچاق اورامان» شهرت یافت که مربوط به حدود سال ۱۲۰ پیش از میلاد است. این سند به خط پهلوی اشکانی نگاشته شده و قرارداد خرید و فروش یک تاکستان است و در آن به حضور شهود و ساختار حقوقی جامعه آن زمان اشاره شده است.
اهمیت بنچاق اورامان نه تنها در قدمت آن، بلکه در نمایش دقیق روابط اقتصادی و اجتماعی منطقهای کوهستانی از ایران در بیش از دو هزار سال پیش است. این اسناد اکنون در کتابخانه بریتانیا نگهداری میشوند و یکی از ارزشمندترین گنجینههای مکتوب تاریخی از فرهنگ بومی اورامان به شمار میروند.
قرون نخست دوره اسلامی
«شکلگیری معماری پلکانی»
در اوایل دوره اسلامی، ساکنان اورامان به شکلی خلاقانه و هماهنگ با طبیعت، معماری پلکانی منحصربهفردی را توسعه دادند که تا امروز نماد هویت فرهنگی این منطقه است.
این خانههای سنگی و چوبی، به صورت پلکانی بر دامنههای کوه ساخته شدهاند تا بهترین بهرهبرداری از زمین محدود کوهستانی را داشته باشند. این سبک معماری علاوه بر زیبایی چشمنواز، بازتابدهنده زندگی مردمی است که با شرایط اقلیمی و جغرافیایی دشوار سازگار شدهاند.
معماری پلکانی اورامان نه تنها محل زندگی، بلکه نمادی از پیوند انسان با محیط زیست و تاریخ کهن این سرزمین است.
۵۴۶ الی ۱۲۴۵ هـ.خ.
«حکام اردلان»
به مدت ۷۰۰ سال، این اردلانها بودند که حاکمیت منطقه را در دست داشتند و به روایاتی بنیانگذار حکومت آنها، قبادخان اردلان بود.
زبان اکثر مردم منطقه اردلان، گویش اردلانی که جز زبان کُردی شاخه کُردی مرکزی میباشد و اقلیت از ساکنان منطقه اردلان نیز به زبان گورانی (گویش هورامی) تکلم میکنند.
حوزهی شناخته شدهی محدودهی حکومتی اردلانها به مرکزیت سنندج، از جنوب تا کامیاران و روانسر، از شرق تا سنقر و بخشهایی از همدان، از شمال تا سردشت و مناطقی از جنوب آذربایجان و از غرب نیز بخشهایی از اقلیم کردستان در عراق بود.
در پایان با انتصاب شاهزاده فرهاد میرزا معتمدالدوله عموی ناصرالدین شاه به حکومت محلی کردستان در ۱۲۴۵ هجری خورشیدی به حاکمیت اردلانها خاتمه داده شد.
پیش از ۱۳۴۰ هـ.خ.
«روستای کامیاران»
تا پیش از دهه ۱۳۴۰، کامیاران یک روستای کوچک و کمجمعیت بود که با ساختار سنتی و معماری کاهگلی خود شناخته میشد. این روستا، با جمعیتی حدود ۳۰۰ خانوار، مرکز منطقهای برای ساکنان اطراف به شمار میآمد و بیشتر فعالیتهای روزمره و فرهنگی در آن شکل میگرفت.
مسجد درویشولی، به عنوان یکی از مهمترین آثار مذهبی و تاریخی، در قلب این روستا قرار داشت و مرکز تجمع و مناسک مذهبی ساکنان بود. سبک زندگی مردم آن زمان کاملاً وابسته به کشاورزی و دامداری بود و هنوز اثرات مدرنسازی و توسعه شهری به این منطقه وارد نشده بود.
۱۳۴۵ هـ.خ.
«تصویب طرح جامع شهری»
در سال ۱۳۴۵ هجری خورشیدی، طرح جامع شهری کامیاران تصویب شد؛ سندی مهم که مسیر توسعه شهر را به شکل منظم و هدفمند مشخص کرد. این طرح پایهای شد برای ساماندهی فضاهای شهری، تعیین مسیر خیابانها، ایجاد امکانات عمومی و برنامهریزی برای رشد آینده کامیاران. تصویب این طرح نقطه عطفی در تاریخ شهر بود که به تدریج شکلگیری ساختار شهری و سازماندهی بهتر خدمات شهری را ممکن ساخت.
۱۳۴۵ الی ۱۳۹۲ هـ.خ.
«ثبت بیش از ۷۴ اثر ملی»
در بازه زمانی میان سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۲ هجری خورشیدی، بیش از ۷۴ اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی در منطقه کامیاران به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
این ثبتها نشاندهنده اهمیت و غنای تاریخی منطقه است و محافظت و معرفی این آثار به حفظ میراث فرهنگی و هویتی مردم کمک کرده است.
این آثار شامل بناهای تاریخی، قلعهها، پلها، و چشماندازهای طبیعی ارزشمند است که هر کدام داستانی از گذشته پرافتخار کامیاران را روایت میکنند و باعث جذب گردشگران و علاقهمندان به تاریخ و فرهنگ منطقه شدهاند.
نوروز ۱۳۹۶ هـ.خ.
«اولین جشن نوروز کردی»
در اسفند سال ۱۳۹۵، روستای پالنگان واقع در منطقه اورامان میزبان اولین جشن «نوروز کردی» به صورت رسمی و سازمانیافته بود.
این جشن که با هدف احیای آداب و رسوم سنتی کردی و تقویت پیوندهای فرهنگی برگزار شد، شامل برنامههای موسیقی، رقصهای محلی، پوششهای سنتی و آیینهای ویژه نوروز بود.
برگزاری این رویداد مهم نه تنها نمادی از حفظ هویت فرهنگی کردها است، بلکه بستری برای معرفی غنای فرهنگی و تاریخی کامیاران به گردشگران داخلی و خارجی فراهم کرد.
این جشن به سرعت به یکی از رویدادهای مهم منطقه تبدیل شد و هر ساله میزبان علاقهمندان و گردشگران بسیاری است.
تابستان ۱۴۰۰ هـ.خ
«ثبت جهانی اورامانات»
در چهلوچهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر فوجو چین، پرونده منظر فرهنگی اورامانات با رأی مثبت اعضای کمیته بهعنوان بیستوششمین میراث جهانی ایران به ثبت رسید.
این منظر فرهنگی در استانهای کردستان و کرمانشاه واقع شده و شامل بخشهایی از کامیاران نیز است.
منظر فرهنگی اورامانات با بیش از ۷۰۰ روستا، ۳۰۰ سکونتگاه غیردائم، ۱۱۰۰ محوطه و آثار تاریخی، و سه منطقه حفاظتشده، نمونهای برجسته از تعامل انسان و طبیعت در طول تاریخ است که ویژگیهای منحصربهفرد این منطقه شامل معماری پلکانی روستاها، جشنها و آیینهای سنتی، صنایعدستی خاص و پوشش گیاهی غنی است.
فروردین ۱۴۰۱ هـ.خ
«اولین مراسم هزار دف»
نخستین دوره رسمی مراسم فرهنگی و هنری «هزار دف» در روستای پالنگان کامیاران در سال ۱۴۰۱ برگزار شد.
این رویداد فرهنگی مهم، با هدف احیای موسیقی عرفانی، تقویت هویت بومی و جذب گردشگران داخلی و خارجی طراحی و اجرا گردید و فضایی معنوی و همگرایانه را در دل طبیعت بکر و چشمنواز اورامانات خلق کرد.
در این مراسم، هنرمندان دفنواز از سراسر کشور به اجرای قطعات موسیقیایی پرداختند و با حضور گردشگران داخلی و خارجی، پالنگان به عنوان یک مقصد فرهنگی و هنری معرفی شد.
اردیبهشت ۱۴۰۴ هـ.خ
«هزار دف در تقویم گردشگری»
با برگزاری مداوم مراسم «هزار دف» در پالنگان کامیاران، با اعلام «مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی کردستان» در اردیبهشت ۱۴۰۴، این رویداد با شماره ثبت ۲۰۴۱۹۱۰۸۸ رسماً در تقویم ملی رویدادهای گردشگری جمهوری اسلامی ایران ثبت شد.
